Spor Psikolojisi dünyada 1900’lü yılların başında gelişmeye başlayan ve
hızla yayılarak birçok ülkede kullanılmaya başlayan bir bilim dalıdır. Spor
Psikolojisi, sporcuların duygu, düşünce, davranış ve performansını inceleyen ve
elde ettiği bilgileri uygulama alanında kullanmayı amaçlayan bir bilim dalıdır.
Burada “bilim dalı” kavramı önemlidir çünkü bu alanda kullanılan teknikler,
yapılan bilimsel araştırmalar sonrasında elde edilen bilgilerden hareketle
ortaya çıkmıştır. Dolayısıyla bu alanda çalışan uzmanların hem araştırmacı rolü
hem de uygulayıcı rolü bulunmaktadır. Yani hem spor psikolojisi konuları
üzerinde araştırmalar yaparak, alan yazının gelişmesini sağlayacak hem de elde
edilen bilgilerden hareketle sporcularla çalışmalar yaparak, sporcuların
istenen konularda gelişmesini sağlayacaktır.
Spor Psikolojisi
Yukarıda yazdığımız açıklamalardan hareketle, spor psikolojisi, sporcunun
performansına ve ruh sağlığına etki eden psikolojik faktörler ile çalışmalar
yapan bir bilimdir.
Sporda çoğu zaman sporun teknik, taktik ve fiziksel performans boyutları ön
planda tutulmaktadır. Sporcuların antrenmanları tamamen bu özellikleri
geliştirmeye yönelik planlamakta ve sanki tek önemli olan nokta bu
özelliklermiş gibi davranılmaktadır. Oysa olayın gerçeği böyle değil. Örneğin,
çok beğendiğiniz bir sporcuyu iki müsabakada üst üste takip ederseniz bile
performansında nasıl değişimler olduğunu görebilirsiniz. Veya tenis, yüzme gibi
sporlarda üst düzey sporcularda bu daha da ön plana çıkmaktadır. Bu alanda en
iyi sporcuların zaten antrenman programlarını incelediğiniz zaman, bir eksiklik
yoktur. Neredeyse hepsinin harika bir şekilde planlanan programı vardır. İşte
bu noktada fark oluşturan nokta spor psikolojisidir. Hepsi aynı kalitede
antrenman yapıyor olabilir ama hepsinin konsantrasyon, motivasyon, baskı
altında performans sergileyebilme gibi psikolojik özellikleri aynı değildir.
Bu durumu basketbolda çok fazla görürüz ve spikerlerden de duyarız aslında.
Spikerlerin konuşmalarını dinlerseniz sporcunun fiziksel özellikler, teknik ve
taktik özelliklerden çok sporcunun konsantrasyonu, motivasyonu gibi konularda
yorum yaparlar. Veya basketbolcuları izlerseniz normalde serbest atış
kaçırmayan sporcu, çok kritik sayılarda çok basit hatalar yapabildiğini
görüyoruz.
Spor Psikolojisi Hangi Konularda Çalışmalar Yapar?
Spor psikolojisi en kısa haliyle, sporcuya etki eden tüm psikolojik
faktörler ile çalışmalar yapar. Bunlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır.
Hedef belirleme
Sporcular için hedeflerin büyük önemi vardır. Her sporcunun kısa sürede ve
uzun sürede ulaşmak istediği bir hedef olmalı ki çalışmalarını ona göre
planlasın. Amatör-profesyonel, genç ya da yetişkin fark etmeksizin tüm
sporcuların hedefleri konusunda çalışmalar yapmış olması gerekmektedir.
Konsantrasyon
Konsantrasyon, performans için en önemli kriterlerden birisidir.
Sporcuların en zor şartlarda bile görevine odaklanabilmeyi başarması ve bunu
sürdürmesi gerekmektedir. Çoğu spor branşında müsabakalar belli bir sürede
gerçekleşmektedir. Örneğin bir tenis müsabakası 3-4 saat sürebilir. Sporcunun
göreve odaklanması ile birlikte bu odağını müsabaka boyunda koruyarak,
konsantrasyon sağlaması gerekmektedir.
Motivasyon
Sporcular için en önemli becerilerden biri motivasyondur. Sporcunun
müsabakaya, antrenmana, kendini geliştirmeye yönelik isteği ve bu isteğin
yoğunluğunu ifade eder.
Duygu düşünce davranış
Duygu, düşünce ve davranışlarımız sadece spor değil tüm hayatımızda bize
yön vermektedir. Sporcularda da müsabakaya, rakibe, antrenöre, takım
arkadaşına, kendisine, ailesine ya da başka birçok değişkene yönelik duygu,
düşünce ve davranışları vardır. Bu duygu, düşünce ve davranışlar incelenerek
performansa etki edenler üzerinde çalışmalar yapılır. Spor psikoloji bu noktada
birçok duygu, düşünce ve davranış temelli müdahale sağlamaktadır.
Baskı altında performans
Baskı sporun olmazsa olma bir parçasıdır. Kazanmaya yönelik, rakibe
yönelik, skora yönelik, zamana yönelik birçok baskı unsuru olabilir.
Sporcuların baskıyı bir düşman ya da bahane olarak görmek yerine baskı altında
performans sergilemeyi öğrenmesi ve geliştirmesi gerekmektedir.
Kaygı ve stres yönetimi
Kaygı ve stres sporda çok karşılaşılan ve performansa çok fazla etkisi olan
psikolojik faktörlerdendir. Sporcuların kendilerini tanıması, hangi durumlarda
kaygı ve stres yaşadıklarını belirlemesi ve buna yönelik psikolojik çalışmalar
yaparak kendini geliştirmesi gerekmektedir.
Saldırganlık ve öfke
Saldırganlık ve öfke sporda fiziksel ya da sözel olabilmektedir. Bazı sporcuların
spor hayatının bitmesine ya da büyük oranda zarar görmesine neden
olabilmektedir. Sporcuların hem sporda hem de spor dışı hayatından saldırganlık
ve öfke konusunda gelişim sağlaması beklenmektedir.
Spor Psikolojisi İle Neleri Geliştirebilirsiniz?
Motor öğrenme
Spor psikolojisinin ilk çalışma konuları “motor öğrenme” üzerineydi. Yani
yeni bir fiziksel beceriyi öğrenme veya önceden öğrenilen bir beceriyi
geliştirme konularında. Bu konuda birçok spor psikolojisi tekniği
bulunmaktadır. Fiziksel beceriyi geliştirmek isteyen sporcular bu teknikleri
kullanmaktadır. Örneğin atletizmde öğrendiğiniz bir beceriyi mükemmel hale
getirme konusunda fiziksel antrenmen kadar zihinsel antrenman önermekteyiz.
Diğer tüm spor branşları için de benzer şekilde motor gelişim için zihinsel
antrenman çalışmaları yapılmaktadır.
Performans gelişimi
Elit sporcular için çoğu zaman odak noktası performanstır. Bu nedenle spor
psikolojisi teknikleri ile performans artırmaya yönelik müdahaleler
planlanmaktadır.
Psikolojik becerilerin gelişimi
Spor psikolojisi uygulamaları ile motivasyon, konsantrasyon, stres ve kaygı
yönetimi gibi birçok psikolojik beceriyi geliştirmiş olursunuz. Bu beceriler
hem sporda hem de spor dışı yaşamınızda size yardımcı olacaktır.
Psikolojik iyi oluş
Spor psikolojisi, sporcunun performansının yanında spor dışındaki hayatında
da mutlu, anlamlı bir yaşamının oluşmasını amaçlar. Çünkü hayat bir bütündür.
Spor başarısının yanında sporcuların gündelik yaşamını ve kariyerini de
planlaması amaçlanır.
Sonuç olarak
Spor psikolojisi bu ve bunlar gibi birçok katkısı bulunmaktadır. Bu noktada
amatör, profesyonel, genç, yetişkin tüm sporcuların spor psikolojisi
çalışmalarından alacağı bir katkı vardır. Başarı tesadüf değildir ve hiçbir
başarı sadece bir kişinin ürünü değildir. Sporda başarı bir ekip işidir.
Antrenör, diyetisyen, fizyoterapist, spor psikoloğu gibi uzmanların uyum
içerisinde çalışması sonucu üst düzey performanslar görülür.
Bu konuda hakkında soru ve görüşmeleriniz için yorum bölümünü ya da iletişim bölümünü kullanabilirsiniz.